Sáng kiến kinh nghiệm Rèn luyện kỹ năng biểu đồ địa lý cho học sinh Lớp 9

Nội dung tài liệu: Sáng kiến kinh nghiệm Rèn luyện kỹ năng biểu đồ địa lý cho học sinh Lớp 9

1. SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM NĂM HỌC 2014 – 2015 ĐỀ TÀI : RÈN LUYỆN KỸ NĂNG BIỂU ĐỒ ĐỊA LÝ CHO HỌC SINH LỚP 9 PHẦN I : MỞ ĐẦU 1. Mục đích của sáng kiến kinh nghiệm. T×m hiÓu viÖc rÌn luyÖn kü n¨ng vÏ biÓu ®å cho häc sinh líp 9 gióp cho gi¸o viªn vµ häc sinh cã nh÷ng biÖn ph¸p nh»m n©ng cao chÊt l­îng, hiÖu qu¶ gi¶ng d¹y vµ häc tËp m«n §Þa lÝ nãi chung , ®ång thêi cñng cè, n©ng cao viÖc rÌn luyÖn kü n¨ng vÏ biÓu ®å cho häc sinh nãi riªng. Đây là cơ sở tốt để các em học lên THPT và ra trường trở thành người lao động mới. Ưu điểm của sáng kiến kinh nghiệm. Trong việc dạy học địa lý theo phương pháp dạy học tích cực hiện nay, việc rèn luyện kỹ năng địa lý đặc biệt là kỹ năng về biểu đồ địa lý cho học sinh là việc rất cần thiết không thể thiếu được cho mỗi bài học, tiết học và xuyên suốt toàn bộ chương trình dạy và học địa lý ở các cấp học đặc biệt là cấp Trung học cơ sở (THCS ). Việc rèn luyện kỹ năng địa lý tốt cho các em giúp học sinh chủ động nắm bắt kiến thức, hiểu bài sâu hơn, phát huy được trí thông minh sáng tạo và hình thành phương pháp học tập bộ môn tốt hơn . 2. Đóng góp của sáng kiến kinh nghiệm để nâng cao chất lượng dạy học Kỹ năng địa lý ở THCS gồm nhiều loại như kỹ năng bản đồ, biểu đồ, kỹ năng phân tích nhận xét tranh ảnh, nhận xét giải thích bảng số liệu, kỹ năng so sánh phân tích tổng hợp . Hiện nay, ở các trường THCS một số giáo viên dạy địa lý mới ra trường còn rất lúng túng trong việc rèn luyện kỹ năng địa lý cho các em. Đặc biệt đối với học sinh thì việc rèn luyện kỹ năng về biểu đồ địa lý chưa thành thói quen thường xuyên và các em còn gặp nhiều khó khăn khi rèn luyện kỹ năng biểu đồ. Từ kinh nghiệm bản thân qua các năm giảng dạy địa lý và qua thực tế dự giờ đồng nghiệp, kết hợp với việc nghiên cứu các tài liệu tôi muốn viết lên Page 1
2. :“Cách rèn luyện kỹ năng biểu đồ địa lý lớp 9” trong đề tài này. Theo cá nhân tôi nhận thấy, việc rèn luyện kỹ năng biểu đồ cho học sinh gồm: kỹ năng đọc biểu đồ, kỹ năng vẽ biểu đồ, kỹ năng nhận xét, giải thích biểu đồ, Từ đó sẽ giúp học sinh hiểu và khai thác được một cách dễ dàng động thái phát triền của một hiện tượng, mối quan hệ về độ lớn giữa các đối tượng hoặc cơ cấu thành phần của một tổng thể. Mỗi biểu đồ có thể dùng được với nhiều mục đích khác nhau. Đồng thời qua đề tài này, tôi cũng muốn giúp một số giáo viên mới ra trường còn lúng túng trong việc rèn luyện kỹ năng biểu đồ cho học sinh sẽ biết cách đọc, vẽ, nhận xét và giải thích biểu đồ nhất là các học sinh lớp chín, để giúp các em học tập có hiệu quả hơn, đặc biệt là các em tham gia đội tuyển học sinh giỏi địa lý. PHẦN II: NỘI DUNG CỦA ĐỀ TÀI Chương 1:Cơ sở khoa học của đề tài. I. Cơ sở lí luận của đề tài. Để giảng dạy địa lý theo phương pháp dạy học tích cực thì việc rèn luyện kỹ năng biểu đồ cho học sinh là một việc rất quan trọng, đặc biệt đối với học sinh lớp chín vì biểu đồ có chứa dựng nhiều nội dung kiến thức mà kênh chữ không biểu hiện hết. Rèn luyện kỹ năng biểu đồ địa lý cho học sinh lớp chín giúp các em hiểu và nắm bắt kiến thức một cách có hiệu quả hơn, chủ động hơn, nhớ kiến thức lâu hơn. Bên cạnh đó, còn rèn cho học sinh khả năng tư duy logic, kỹ năng so sánh các đối tượng địa lý và rèn cho học sinh tính tỉ mỉ, cẩn thận, chính xác trong việc học địa lý từ đó giúp các em yêu thích bộ môn hơn, say mê nghiên cứu khoa học địa lý. Việc rèn luyện kỹ năng biểu đồ địa lý cho học sinh lớp chín còn có khả năng bồi dưỡng cho học sinh thế giới quan duy vật biện chứng, bồi dưỡng năng lực tự học, tự nghiên cứu cho học sinh giúp cho bộ môn địa lý bớt khô cứng, đồng thời giúp người thầy có điều kiện để phối hợp nhiều phương pháp dạy học và các hình thức dạy học đa dạng, hiệu quả hơn, nâng cao khả năng tư duy và Page 2
3. khả năng độc lập sáng tạo của học sinh. Dựa vào biểu đồ người thầy có thể nêu ra những vấn đề cho học sinh suy nghĩ, nhận thức, phát triển tư duy địa lý và khai thác những nét đặc trưng quan trọng của địa lý. Khi rèn kỹ năng biểu đồ cho học sinh tốt thì những con số, những cột, đường, miền không còn bị khô cứng mà trở nên sống động giúp học sinh có thể phán đoán, suy xét sự phát triển hoặc không phát triển của một ngành, một lĩnh vực địa lý hoặc cả một nền kinh tế của một đất nước. 1. BiÓu ®å lµ g×? - BiÓu ®å lµ mét h×nh vÏ cho phÐp m« t¶ mét c¸ch dÔ dµng ®éng th¸iph¸t triÓn cña mét hiÖn t­îng (nh­ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn c«ng nghÖ qua c¸c n¨m, d©n sè qua c¸c n¨m), mèi t­¬ng quan vÒ ®é lín gi÷a c¸c ®¹i l­îng (nh­ so s¸nh s¶n l­îng l­¬ng thùc gi÷a c¸c võng ) hoÆc c¬ cÊu thµnh phÇn cña mét tæng thÓ (vÝ dô nh­ c¬ cÊu cña nÒn kinh tÕ). C¸c lo¹i biÓu ®å rÊt phong phó, ®a d¹ng. Mçi lo¹i biÓu ®å l¹i cã thÓ ®­îc dïng ®Ó biÓu hiÖn nhiÒu chñ ®Ò kh¸c nhau, v× vËy, khi vec biÓu ®å, viÖc ®Çu tiªn lµ ph¶i ®äc kü ®Ò bµi ®Ó t×m hiÓu chñ ®Ò ®Þnh thÓ hiÖn trªn biÓu ®å (thÓ hiÖn ®éng th¸i ph¸t triÓn, so s¸nh t­¬ng quan ®é lín hay thÓ hiÖn c¬ cÊu), sau ®ã c¨n cø vµo chñ ®Ò ®· ®­îc x¸c ®Þnh ®Ó lùa chän lo¹i biÓu ®å thÝch hîp nhÊt. Trong việc học tập địa lý có rất nhiều loại biểu đồ nhưng trong nội dung đề tài này tôi chỉ xin nêu ra các bước hướng dẫn rèn kỹ năng biểu đồ trong nội dung chương trình địa lý lớp chín THCS mà Bộ giáo dục đã ban hành như: Biểu đồ đường, biểu đồ cột,biểu đồ thanh ngang, biểu đồ kết hợp giữa cột và đường, biểu đồ tròn, biểu đồ miền. 2. Các bước rèn kỹ năng chung từ biểu đồ : ➢ Rèn kỹ năng đọc biểu đồ : ▪ Đọc tên biểu đồ để biết được nội dung của biểu đồ. ▪ Đọc bảng chú giải để biết cách thể hiện nội dung của biểu đồ. ▪ Căn cứ vào bảng chú giải và nội dung thể hiện của biểu đồ để hiểu từng nội dung của biểu đồ và mối quan hệ giữa các nội dung địa lý trên biểu đồ. Page 3
4. ➢ Rèn luyện kỹ năng vẽ biểu đồ : ▪ Trước khi vẽ biểu đồ cần viết tên biểu đồ một cách chính xác. ▪ Vẽ trục tọa độ: Trục dọc biểu thị đối tượng địa lý nào? Trục ngang biểu thị đối tượng địa lý nào? ▪ Dựa vào trục dọc và trục ngang để biểu thị các đối tượng địa lý dưới dạng đường, cột, miền .theo yêu cầu của đề bài. ▪ Vẽ biểu đồ xong cần chú ý chú giải cho biểu đồ. ➢ Nhận xét : ▪ Sự tăng (giảm) đối với biểu đồ đường. ▪ Sự giảm (tăng) đối với biểu đồ cột, so sánh giữa các cột. ▪ Biểu đồ tròn cần nhận xét độ lớn (nhỏ) của hình quạt, nếu biểu đồ nhiều hình tròn thì nhận xét tăng (giảm) của đối tượng địa lý. ▪ Biểu đồ miền thì nhận xét theo hàng ngang, rồi đến hàng dọc. ▪ Dựa vào kiến thức đã học để giải thích các yếu tố trên biểu đồ xem tại sao đối tượng này lớn hơn đối tượng kia . 3. Khi rÌn luyÖn kü n¨ng vÒ biÓu ®å cÇn n¾m ®­îc c¸c d¹ng biÓu ®å sau: a)VÏ biÓu ®å h×nh cét (hoÆc thang ngang): BiÓu ®å h×nh cét (hoÆc thang ngang) cã thÓ ®­îc sö dông ®Ó biÓu hiÖn ®éng th¸i ph¸t triÓn, so s¸nh t­¬ng quan vÒ ®é lín gi÷a c¸c ®¹i l­îng hoÆc thÓ hiÖn c¬ cÊu thµnh phÇn cña mét tæng thÓ. Tuy nhiªn, lo¹i biÓu ®å nµy th­êng hay ®­îc sö dông ®Ó thÓ hiÖn t­¬ng quan vÒ ®é lín gi÷a c¸c ®¹i l­îng h¬n c¶. Khi vÏ biÓu ®é cét (hoÆc thanh ngang) cÇn chó ý nh÷ng ®iÓm sau ®©y: + Chän kÝch th­íc biÓu ®å (®Æc biÖt chó ý tíi sù t­¬ng quan gi÷a chiÒu ngang vµ chiÒu cao cña c¸c cét) sao cho phï hîp víi c¸c khæ giÊy vµ ®¶m b¶o tÝnh mÜ thuËt. + C¸c cét chØ kh¸c nhau vÒ ®é cao cßn bÒ ngang cña cét ph¶i b»ng nhau. b)VÏ biÓu ®å h×nh trßn (hoÆc h×nh vu«ng): BiÓu ®å h×nh trßn (hoÆc h×nh vu«ng) th­êng ®­îc dïng ®Ó thÓ hiÖn c¬ cÊu thµnh phÇn cña mét tæng thÓ. Khi vÏ biÓu ®å h×nh trßn (hoÆc h×nh vu«ng) cÇn chó ý nh÷ng ®iÓm sau ®©y: Page 4
5. + NÕu ®Ò bµi cho sè liÖu th« (sè liÖu tuyÖt ®èi) th× viÖc ®Çu tiªn phÇn xö lý sang sè liÖu tinh (tØ lÖ %). + NÕu ph¶i vÏ nhiÒu h×nh trßn (hoÆc h×nh vu«ng) cÇn chó ý xem c¸c h×nh trßn (hoÆc vu«ng) cã cÇn thiÕt ph¶i vÏ víi ®é lín kh¸c nhau hay kh«ng. CÇn lùa chän c¸c ký hiÖu thÝch hîp ®Ó thÓ hiÖn c¸c thµnh phÇn trªn biÓu ®å. Sau khi vÏ xong ph¶i cã chó gi¶i, gi¶i thÝch c¸c ký hiÖu sñ dông trªn biÓu ®å. c)VÏ ®å thÞ (®­¬ng biÓu diÔn) §å thÞ (®­êng biÓu diÔn) th­êng ®­îc sö dông ®Ó thÓ hiÖn tiÕn tr×nh, ®éng th¸i ph¸t triÓn cña mét hiÖn t­îng qua thêi gian. Khi vÏ ®å thÞ (®­êng biÓu diÔn) cÇn chó ý nh÷ng ®iÓm sau: §­êng biÓu diÔn ®­îc vÏ trªn hÖ trôc täa ®é vu«ng gãc mµ trôc ®øng thÓ hiÖn ®é lín cña ®¹i l­îng (sè ng­êi, s¶n l­îng, tØ lÖ ) cßn trôc hoµnh n»m ngang thÓ hiÖn c¸c n¨m. CÇn x¸c ®Þnh tØ lÖ thÝch h CÇn x¸c ®Þnh tØ lÖ thÝch h 2 bªn biÓu ®å, mçi trôc thÓ hiÖn mét ®¹i l­îng. NÕu biÓu ®å cã nhiÒu ®­êng biÓu diÔn, cÇn chän tØ lÖ hîp lÝ ®Ó c¸c ®­êng biÓu ®å kh¬i trïng lªn nhau hoÆc n»m qu¸ s¸t nhau. Mçi ®­êng biÓu diÔn ph¶i ®­îc thÓ hiÖn b»ng mét ký hiÖu riªng, sau khi vÏ, cÇn cã chó gi¶i ®Ó gi¶i thÝch c¸c ký hiÖu trªn biÓu ®å. d)VÏ biÓu ®å miÒn: BiÓu ®å miÒn ®­îc sö dông ®Ó thÓ hiÖn ®ång thêi c¶ 2 mÆt c¬ cÊu vµ ®éng th¸i ph¸t triÓn cña ®èi t­îng. Khi vÏ biÓu ®å miÒn cÇn chó ý: Ranh giíi c¸c miÒn ®­îc vÏ nh­ khi vÏ c¸c ®­êng biÓu diÔn (®å thÞ). Gi¸ trÞ cña ®¹i l­îng trªn trôc ®øng lµ tØ lÖ % (nÕu ®Ó kiÓm tra cho sè liÖu th« th× tr­íc khi vÏ ph¶i xö lÝ sang tØ lÖ %. e)VÏ biÓu ®é kÕt hîp: BiÓu ®å kÕt hîp th­êng gåm mét biÓu ®å h×nh cét vµ mét ®­êng biÓu diÔn, ®Ó thÓ hiÖn ®éng lùc ph¸t triÓn vµ t­¬ng quan vÒ ®é lín gi÷a c¸c ®¹i l­îng. Khi vÏ cÇn chó ý thÓ hiÖn râ rÖt nhÊt mèi t­¬ng quan gi÷a hai lo¹i biÓu ®å ®­îc vÏ kÕt hîp. Víi lo¹i biÓu ®å nµy møc ®é cã phøc t¹p h¬n, trong c¸c bµi tËp Page 5
6. thùc hµnh cña SGK §Þa lÝ 9 Ýt nãi tíi, xong gi¸o viªn còng nªn biÕt vµ giíi thiÖu cho häc sinh ®Ó cñng cè, n©ng cao kü n¨ng vÏ biÓu ®å cho c¸c em. 4 .C¸c b­íc cÇn tiÕn hµnh khi vÏ biÓu ®å: Th«ng th­êng gåm 4 b­íc sau: B­íc 1: Nªu môc ®Ých, yªu cÇu cña bµi thËp. VD: VÏ biÓu ®å c¬ cÊu kinh tÕ n­íc ta. B­íc 2: Gi¸o viªn h­íng dÉn häc sinh tiÕn hµnh c¸c thao t¸c, c¸c b­íc, c¸c c«ng viÖc cô thÓ thïy théc vµo néi dung bµi tËp. VD: Ph¶i xö lý sè liÖu thÝch hîp tr­íc khi vÏ biÓu ®å, chän biÓu ®å thÝch hîp víi chuçi sè liÖu, c¸c buwocs cÇn thiÕt khi vÏ mét d¹ng biÓu ®å cô thÓ. B­íc 3: Häc sÝnh thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc theo sù h­íng dÉn cña gi¸o viªn. B­íc 4: Tæng kÕt, ®¸nh gi¸. II.Cơ sở thực tiễn của sáng kiến kinh nghiệm: 1.Nh÷ng thuËn lîi khi rÌn luyÖn kü n¨ng vÏ biÓu ®å cho häc sinh. §a sè häc c¸c tiÕt häc thùc hµnh vÒ vÏ biÓu ®å, häc sinh ®Òu cã høng thó tham gia häc tËp tèt, bíi nh÷ng giê häc nµy kh«ng nÆng vÒ kiÕn thøc lý thuyÕt, mµ chñ yÕu rÌn luyÖn cho häc sinh kü n¨ng thùc hµnh. Th«ng qua nh÷ng bµi thùc hµnh vÒ vÏ biÓu ®å häc sinh sÏ thÊy ®­îc mèi liªn hÖ gi÷a c¸c sù vËt, hiÖn t­îng ®Þa lÝ ®· häc, thÊy ®­îc xu h­íng ph¸t triÓn còng nh­ biÕt so s¸nh, ph©n tÝch ®¸nh gi¸ ®­îc sù ph¸t triÓn cña c¸c sù vËt, hiÖn t­îng ®Þa lý ®· häc. §ã còng lµ mét biÖn ph¸p rÊt tèt ®Ó c¸c em ghi nhí, cñng cè kiÕn thøc bµi häc cho m×nh. Th«ng qua c¸c bµi tËp thùc hµnh vÒ vÏ biÓu ®å häc sinh còng cã c¬ héi ®Ó thÓ hiÖn kh¶ n¨ng cña m×nh, c¸c em kh«ng chØ biÕt ghi nhí, cñng cè kiÕn thøc lý thuyÕt ®· häc mµ cßn biÕt m« h×nh hãa c¸c kiÕn thøc ®ã th«ng qua cÊc bµi tËp biÓu ®å. B¶n th©n ng­êi gi¸o viªn gi¶ng d¹y m«n ®Þa lý khi thiÕt kÕ nh÷ng bµi tËp thùc hµnh vÒ vÏ biÓu ®å cho häc sinh còng nhek nhµng h¬n, bíi kh«ng nÆng nÒ vÒ néi dung kiÕn thøc lý thuyÕt mµ chñ yÕu ®i s©u vÒ c¸c b­íc tiÕn hµnh, dÉn d¾t häc sinh c¸c thao t¸c ®Ó c¸c em hoµn thµnh ®­îc bµi tËp cña m×nh. Page 6
7. Th«ng qua c¸c bµi thùc hµnh vÒ vÏ biÓu ®å, gi¸o viªn cã c¬ héi ®Ó ®¸nh gi¸ vÒ viÖc rÌn luyÖn kü n¨ng ®Þa lÝ cña häc sinh, ph¸t hiÖn ra nh÷ng häc sinh cã kü n¨ng thùc hiÖn tèt hoÆc thùc hiÖn cßn yÕu ®Ó kÞp thêi cã biÖn ph¸p ®iÒu chØnh kh¾c phôc nh»m n©ng cao chÊt l­îng d¹y vµ häc bé m«n nµy. 2. Khã kh¨n: Víi häc sinh c¸c tr­êng ë vïng kinh tÕ ®Æc biÖt khã kh¨n nh­ tr­êng THCS T©n Minh th× viÖc rÌn luyÖn kü n¨ng thùc hµnh §Þa lÝ cho c¸c em trong mét bµi häc gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n: vÝ dô víi mät bµi tËp thùc hµnh vÏ biÓu ®å cã yªu cÇu ph¶i sö lÝ sè liÖu, th× ®a phÇn c¸c em thùc hiÖn vÉn cßn chËm, mÊt nhiÒu thêi gian do m¸y tÝnh kh«ng cã, hoÆc cßn Ýt trong mét líp häc, khiÕn cho viÖc so s¸nh, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ gi÷a c¸c tæ, nãm hoÆc c¸ nh©n víi nhau cßn rÊt h¹n chÕ. Tõ ®ã còng ¶nh h­ëng nhiÒu tíi thêi gian hoµn thµnh bµi tËp cña häc sinh, bëi th«ng th­êng sau khi vÏ biÓu ®å, häc sinh cßn ph¶i nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ c¸c sù vËt, hiÖn t­îng ®Þa lÝ tõ biÓu ®å ®· vÏ. - NhiÒu em ch­a cã ý thøc chuÈn bÞ tèt c¸c ®å dïng häc tËp chu¶n bÞ cho bµi thùc hµnh nh­ th­íc kÎ, bót ch×, compa, hép mµu cßn coi nhÑ yªu cÇu cña bµi thùc hµnh nªn còng ¶nh h­ëng nhiÒu tíi c¸c bµi tËp vÒ vÏ biÓu ®å nh­: h×nh vÏ ch­a ®Ñp, vÏ ch­a chuÈn x¸c. - Khi gi¸o viªn h­íng dÉn c¸c b­íc tiÕn hµnh, mét sè häc sinh vÉn ch­a chÞu ®Ó ý, quan t©m dÉn ®Õn c¸c em lóng tóng khi tiÕn hµnh c¸c thao t¸c: vÝ dô c¸ch xö lý sè liÖu hoÆc c¸ch chän tû lÖ - Thêi gian mét bµi thùc hµnh cã 45 phót: cã rÊt nhiÒu c¸c b­íc cÇn thùc hiÖn, nh­ng quan träng nhÊt lµ viÖc kiÓm tra, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ bµi tËp cña häc sinh. Tuy vËy c«ng viÖc nµyth­êng ®­îc thùc hiÖn sau khi häc sinh ®· hoµn thµnh hÕt c¸c yªu cÇu cña bµi tËp nªn gi¸o viªn bÞ h¹n chÕ rÊt nhiÒu vÒ thêi gian ®Ó sña ch÷a uèn n¾n cho c¸c em nhÊt lµ häc sinh yÕu. - Bªn c¹nh c¸c bµi tËp thùc hµnh vÏ biÓu ®å trªn líp cßn cã rÊt nhiÒu c¸c bµi tËp thùc hµnh vÏ biÓu ®å ë nhµ, nÕu kh«ng cã biÖn ph¸p kiÓm tra, ®¸nh gi¸ kÞp thêi th× nhiÒu em sÏ coi nhÑ viÖc thùc hiÖn c¸c bµi tËp nµy, hoÆc cã nh÷ng lçi sai sãt m¾c ph¶i cña häc sinh mµ mµ gi¸o viªn kh«ng kÞp thêi ph¸t hiÖn ra ®Ó gióp c¸c em söa ch÷a. Page 7
8. Chương II: Thực trạng về việc rèn kĩ năng biểu đồ của học sinh lớp 9 trường thcs lãng ngâm. 1. Thực trạng : Th«ng qua c¸c ph­¬ng ph¸p quan s¸t, ®iÒu tra, nghiªn cøu s¶n phÈm thùc hµnh ( kÕt qu¶ c¸c bµi kiÓm tra vÏ biÓu ®å) cña c¸c em häc sinh, t«i thÊy c¸c em cßn hay m¾c mét sè lçi sau: + Chia tû lÖ ch­a chÝnh x¸c ( vÝ dô víi biÓu ®å h×nh trßn víi sè liÖu nhá 8% mµ häc sinh chia tíi 1/4 h×nh trßn lµ ch­a hîp lÝ). + HoÆc víi biÓu ®å h×nh cét kho¶ng c¸ch gi÷a c¸c n¨m häc sinh vÉn chia kh«ng ®Òu: kÝch th­íc cña c¸c cét to, nhá kh¸c nhau lµm cho h×nh vÏ kh«ng ®Ñp. Mét sè em chØ n×n qua sè liÖu ®Ó ¸ng kho¶ng vµ dùng h×nh vÏ lu«n lµm cho biÓu ®å ®· vÏ kh«ng ®¶m b¶o ®é chÝnh x¸c. + Häc sinh kÝ hiÖu kh«ng râ rµng, hoÆc nhÇm lÉn c¸c kÝ hiÖu nµy víi kÝ hiÖu kh¸c cho nªn yªu cÇu ®­a ra khi vÏ BiÓu ®å lµ häc sinh ph¶i lËp lu«n b¶ng chó gi¶i ngay bªn c¹nh hoÆc phÝa d­íi biÓu ®å ®· vÏ. + Mét sè häc sinh khi vÏ biÓu ®å cét cßn cã sù nhÇm lÉn gi÷a hai trôc däc vµ ngang: trôc däc bÞ nghi c¸c mãc thêi gian, trôc ngang l¹ nghi ®¬n vÞ cña ®èi t­îng ®­îc thÓ hiÖn. Nh­ vËy häc sinh ®· nhÇm sang d¹ng biÓu ®å thanh ngang (Mét biÕn thÓ cña biÓu ®å h×nh cét) lçi nµy nÕu gi¸o viªn gi¶ng d¹y bé m«n ph¸t hiÖn vµ söa ch÷a kÞp thêi th× lÇn sau häc sinh sÏ kh«ng m¾c ph¶i. + Mét sè häc sinh th­êng quªn ghi ®¬n vÞ, hoÆc tªn biÓu ®å thÓ hiÖn c¸i g×? lçi nµy còng lµm mÊt ®i mét phÇn ®iÓm cña häc sinh. + Cã mét sè bµi tËp sau yªu cÇu häc sinh sau khi vÏ biÓu ®å ph¶i rót ra nhËn xÐt sù thay ®æi cña c¸c ®¹i l­îng hoÆc sù vËt, hiÖn t­îng ®Þa lÝ ®· vÏ, song mét sè em vÉn ch­a coi träng, hoÆc chØ nhËn xÐt s¬ sµi th× còng sÏ mÊt ®iÓm hoÆc kh«ng ®­îc ®iÓm tèi ®a v× thÕ b­íc nhËn xÐt sau khi vÏ biÓu ®å còng rÊt quan träng, gi¸o viªn bé m«n còng cÇn quan t©m, h­íng dÉn cho häc sinh thÊy ®­îc vai trß quan träng cña c¸c c«ng viÖc nµy. - NÕu ng­êi gi¸o viªn bé m«n nµo thùc hiÖn ®­îc tèt c¸c c«ng viÖc dÉn d¾t, chØ ®¹o c¸c b­íc tiÕn hµnh cho häc sinh vµ häc sinh thùc hiÖn tèt th× bµi thùc hµnh rÌn kü n¨ng vÏ biÓu ®å sÏ ®¹t kÕt qu¶ cao. Page 8
9. * Kết quả thông kê: Năm học 2008 – 2009 tôi dạy hai lớp chín, năm học 2009 – 2010 tôi dạy ba lớp chín, kết quả Khảo sát như sau: Kết quả Số Năm học Trung lượng Giỏi khá Yếu bình 5.4 33.6 2012-2013 74 4 20 27% 25 34% 25 % % 2013-2014 100 7 7% 30 30% 30 30% 33 33% 2 .Phương pháp chung về rèn kĩ năng về biểu đồ . ➢ Muốn rèn luyện kỹ năng biểu đồ địa lý cho học sinh lớp 9 thì việc đầu tiên phải rèn cho hoc sinh kỹ năng đọc, hiểu biểu đồ, kỹ năng vẽ biểu đồ, kỹ năng nhận xét, giải thích biểu đồ. ➢ Kỹ năng biểu đồ xuất phát từ tri thức vì vậy việc dạy tri thức tối thiểu về biểu đồ là rất cần thiết. ➢ Tri thức biểu đồ giúp các em giải mã được các hình vẽ như đường, cột, hình quạt, miền .hoặc những con số khô cứng trong biểu đồ trở nên sống động và có ý nghĩa. Đồng thời giúp các em xác lập được mối quan hệ giữa các con số, các đường, các cột trong biểu đồ. Từ đó phát hiện ra các kiến thức địa lý mới ẩn tàng trong biểu đồ. Tất nhiên ở đây chỉ có những tri thức biểu đồ là chưa đủ mà cần phải có cả những tri thức địa lý khác. * Hướng dẫn các bước rèn kỹ năng chung từ biểu đồ : ➢ Rèn kỹ năng đọc biểu đồ : ▪ Đọc tên biểu đồ để biết được nội dung của biểu đồ. ▪ Đọc bảng chú giải để biết cách thể hiện nội dung của biểu đồ. Căn cứ vào bảng chú giải và nội dung thể hiện của biểu đồ để hiểu từng nội dung của biểu đồ và mối quan hệ giữa các nội dung địa lý trên biểu đồ. ▪ tại sao đối tượng này lớn hơn đối tượng kia . Page 9
10. ▪ Đọc tên biểu đồ để biết được nội dung của biểu đồ. ▪ Đọc bảng chú giải (nếu có). ▪ Đọc hiểu các đối tượng địa lý trên biểu đồ. ➢ Cách vẽ biểu đồ : ▪ Vẽ trục tọa độ : - Trục tung thể hiện đơn vị. - Trục hoành biểu thị thời gian (cần chính xác cao). Đường biểu diễn là đường nối các tọa độ đã được xác định bởi trục thời gian và trục đơn vị (Chấm như xác định tọa độ điểm A, điểm B trong toán học nhưng không 3. Các bước rèn kỹ năng cụ thể của từng biểu đồ a. Biểu đồ đồ thị (còn gọi là biểu đồ đường hay đường biểu diễn) ➢ Cách đọc : ▪ Đọc tên biểu đồ để biết được nội dung của biểu đồ. ▪ Đọc bảng chú giải (nếu có). ▪ Đọc hiểu các đối tượng địa lý trên biểu đồ. ➢ Cách vẽ biểu đồ : ▪ Vẽ trục tọa độ : - Trục tung thể hiện đơn vị. - Trục hoành biểu thị thời gian (cần chính xác cao). ▪ Đường biểu diễn là đường nối các tọa độ đã được xác định bởi trục thời gian và trục đơn vị (Chấm như xác định tọa độ điểm A, điểm B trong toán học nhưng không có chấm ngang từ trục đến điểm A hay điểm B như trong toán học). Chú ý : Chỉ nên chấm nhẹ (Không đậm, không to quá, và trên hoặc dưới các chấm ghi giá trị của từng năm tương ứng (ghi số)). ▪ Ghi tên biểu đồ : Có thể trên hay dưới biểu đồ đều được nhưng nên ghi trên biểu đồ để không bị quên. ▪ Nếu có hai đường biểu đồ trở nên, phải vẽ hai đường phân biệt (vẽ nhánh khác nhau) và có ghi chú theo đúng thứ tự đề bài giao cho. Page 10
11. ➢ Cách nhận xét, giải thích : ✓ Trường hợp biểu đồ chỉ có một đường : ▪ So sánh số liệu năm đầu và năm cuối có trong bảng số liệu để trả lời câu hỏi : Đối tượng cần nghiên cứu tăng hay giảm? Nếu tăng (giảm) thì tăng (giảm) bao nhiêu? (Lấy số liệu năm cuối trừ đi số liệu năm đầu hay chia xem gấp bao nhiêu lần cũng được). ▪ Xem đường biểu diễn đi lên (tăng) có liên tục hay không liên tục (năm nào không liên tục). Nếu liên tục thì giai đoạn nào tăng nhanh, giai đoạn nào tăng chậm. Nếu không liên tục thì năm nào không còn liên tục. ✓ Trường hợp có hai đường trở lên : ▪ Ta nhận xét từng đường một giống như trên theo đúng thứ tự trong bảng số liệu cho: Đường A trước, rồi đến đường B, rồi đường C và đường D. ▪ Sau đó chúng ta tiến hành so sánh, tìm mối liên hệ giữa các đường biểu diến. ➢ Ví dụ : Ví dụ một: Loại biểu đồ đồ thị đơn Vẽ đồ thị biểu hiện sự tăng trưởng diện tích lúa ở Đồng bằng Sông Cửu Long (đơn vị : triệu ha). Năm 1990 1992 1993 1995 1996 2002 Diện 2,58 2,92 3,00 3,20 3,44 3,83 tích Hướng dẫn : ✓ Cách vẽ : ▪ Bước 1: Vẽ trục tọa độ . - Trục dọc biểu thị triệu ha. Page 11
12. - Trục ngang biểu thị số năm . - Chú ý: Lấy năm 1990 trùng với trục tung. ▪ Bước 2 : - Chú ý khoảng cách các năm. - Đường biểu diễn là đường nối các tọa độ đã được xác định bởi trục thời gian và trục đơn vị. ▪ Bước 3 : Viết tên biểu đồ. ▪ Bước 4. Lập bảng chú giải. ✓ Biểu đồ : Hình 1 :Đồ thị biểu hiện sự tăng trưởng diện tích lúa ở Đồng bằng Sông Cửu Long từ năm 1990 đến 2002. ✓ Nhận xét : ▪ Diện tích trồng lúa của Đồng bằng sông Cửu Long ( ĐBSCL) tăng liên tục từ năm 1990 đến 2002 tăng 1,25 triệu ha. Ví dụ hai : Loại biểu đồ 4 đường Cho bảng số liệu: Bảng 10.2 : Số lượng gia súc, gia cầm Năm 1990 1995 2000 2002 Gia súc, gia cầm Trâu (nghìn con) 2854,1 2962,8 2897,2 2814,1 Bò (nghìn con) 3116,9 3638,9 4127,9 4062,9 Page 12
13. Lợn (nghìn con) 12260,5 16306,4 20193,8 23169,5 Gia cầm (triệu con) 107,4 142,1 196,1 233,3 a) Vẽ biểu đồ thể hiện chỉ số tăng trưởng của đàn gia súc, gia cầm qua các năm trên cùng một trục hệ tọa độ. b) Nhận xét, giải thích tại sao gia cầm, lợn tăng, đàn trâu không tăng? Hướng dẫn : ✓ Cách vẽ : ▪ B1: Xử lý số liệu : - Lấy năm 1990 là 100% . - Tính tỷ lệ phần trăm của các năm tiếp theo. - Ví dụ: 2854,1 – 100% 2962,8 – x %? Vậy : 2962,8 x 100 x % = = 103,8 % 2854,1 Theo ta đó ta tính được bảng số liệu đã được xử lý như sau (đơn vị %) : Năm 1990 1995 2000 2002 Gia súc, gia cầm Trâu 100 103,8 101,5 89,6 Bò 100 116,7 132,4 130,4 Lợn 100 133,0 164,7 189,2 Gia cầm 100 132,3 182,6 217,2 ▪ B2: Tiến hành vẽ. - Vẽ trục tọa độ: Page 13
14. - Trục tung (biểu thị số phần trăm) có vạch trị số lớn nhất trong số liệu (182,6%) . - Gốc tọa độ thường lấy 0, nhưng có thể lấy một trị số phù hợp nhỏ hơn hoặc bằng 100. - Trục hoành ghi rõ năm: gốc tọa độ trùng với năm gốc (năm 1990 ). - Vẽ đồ thị: Mỗi đường vẽ một ký hiệu riêng. - Chú giải: Trình bày riêng thành bảng chú giải hoặc ghi trực tiếp vào cuối các đường biểu diễn. ▪ Bước 3. Viết tên biểu đồ. ▪ Bước 4: Lập bảng chú giải. ✓ Biểu đồ : 250 217,2 Trâu Bò 200 182,6 Lợn 189 Gia cầm 164,7 150 132,3 133 132,4 130,6 116,7 100 103,8 101,5 100 98,6 50 0 1990 1995 2000 2002 Năm Hình 2 : Biểu đồ biểu diễn tốc độ tăng trưởng đàn gia súc gia cầm từ năm 1990 đến 2002 ✓ Nhận xét và giải thích ▪ Đàn gia cầm và đàn lợn tăng nhanh nhất do nhu cầu về thịt, trứng tăng nhanh. - Do giải quyết tốt nguồn thức ăn chăn nuôi. - Hình thức chăn nuôi đa dạng, chăn nuôi theo hình thức công nghiệp, hộ gia đình . Page 14
15. ▪ Đàn lợn, đàn bò tăng nhẹ, đàn trâu không tăng, chủ yếu nhờ cơ giới hóa nông nghiệp nên nhu cầu sức kéo của trâu bò trong nông nghiệp đã giảm xuống, song đàn bò được chú ý chăn nuôi để lấy thịt và sữa. b. Biểu đồ cột ➢ Cách đọc biểu đồ : ▪ Đọc tên biểu đồ để biết được nội dung của biểu đồ. ▪ Đọc bảng chú giải (nếu có). ▪ Đọc hiểu các đối tượng địa lý được biểu hiện trên biểu đồ. ➢ Cách vẽ biểu đồ: Cần lưu ý một số điểm như sau : ▪ Đánh số đơn vị trên trục tung phải cách đều nhau và đầy đủ (Tránh ghi lung tung không cách đều). ▪ Vẽ đúng trình tự bài cho không được tự ý sắp xếp từ thấp đến cao hay ngược lại. Trừ khi đề bài yêu cầu sắp xếp lại. ▪ Không nên vạch chấm hay vạch ngang ___ từ trục tung vào đầu cột vì sẽ làm biểu đồ rườm rà, cột bị cắt thành nhiều khúc, không có tính thẩm mỹ. ▪ Cột đầu tiên phải cách trục tung ít nhất là một đến hai dòng kẻ (Không vẽ dính như biểu đồ đồ thị). ▪ Độ rộng (bề ngang) các cột phải đều nhau. ▪ Nên ghi số lượng trên đầu mỗi cột để dễ so sánh và nhận xét. Số ghi phải rõ ràng ngay ngắn. ➢ Cách nhận xét : ✓ Trường hợp cột đơn (Chỉ có một yếu tố) : - Xem xét năm đầu và năm cuối của bảng số liệu để trả lời câu hỏi tăng hay giảm và tăng giảm bao nhiêu? Lấy số liệu năm cuối trừ đi số liệu năm đầu hay chia cũng được. Page 15
16. - Xem số liệu trong khoảng trong để trả lời tiếp là tăng (hay giảm) liên tục hay không liên tục? (Lưu ý năm nào không liên tục). - Nếu liên tục thì cho biết giai đoạn nào nhanh, giai đoạn nào chậm. Nếu không liên tục thì năm nào không còn liên tục. ✓ Trường hợp cột đôi, ba (Có từ hai yếu tố trở nên). - Nhận xét từng yếu tố một : giống như trường hợp một yếu tố (cột đơn). - Sau đó kết luận (Có thể so sánh, hay tìm yếu tố liên quan giữa các cột). ➢ Ví dụ : Ví dụ 1 : Biểu đồ cột đơn: Vẽ biểu đồ cột độ che phủ rừng của các tỉnh Tây Nguyên năm 2003 Các tỉnh Kon Tum Gia Lai Đắk Lắk Lâm Đồng Độ che phủ rừng (%) 64,0 49,2 50,2 63,5 Hướng dẫn : ✓ Cách vẽ : -Vẽ trục tọa độ: + Trục dọc biểu thị độ che phủ (%). + Trục ngang là các địa phương. - Cột đầu tiên phải cách trục tung từ một đến hai đường kẻ. - Vẽ đúng trình tự bài cho, bề ngang các cột phải bằng nhau. - Ghi số lượng trên đầu các cột để dễ so sánh. - Viết tên biểu đồ ✓ Biểu đồ : Page 16
17. Hình 3: Biểu đồ cột độ che phủ rừng của các tỉnh Tây Nguyên năm 2003 Nhận xét : ▪ Độ che phủ rừng của các tỉnh Tây Nguyên cao nhất là Kon Tum 64%, thứ hai là Lâm Đồng 63,5%, thứ ba là Đắk Lắk 50,2% và thấp nhất là 49,2%. ▪ Chênh lệch giữa tỉnh cao nhất và tỉnh thấp nhất về độ che phủ rừng của Kon Tum và Gia Lai là: 14,8%. Ví dụ 2: Biểu đồ cột kép : Dựa vào bảng 18.1 vẽ biểu đồ hình cột và nhận xét về giá trị sản xuất công nghiệp ở hai tiều vùng Đông Bắc và Tây Bắc. Bảng 18.1: Giá trị sản xuất công nghiệp ở Trung Du và miền núi Bắc Bộ (đơn vị tỉ đồng). Năm 1995 2000 2002 Tiểu vùng Tây Bắc 320,5 541,1 696,2 Đông Bắc 6179,2 10657,7 14301,3 Hướng dẫn : ✓ Cách vẽ: Page 17
18. ▪ Bước 1: Vẽ hệ trục tọa độ: - Trục tung đơn vị ( tỉ dồng). - Trục hoành: (năm). ▪ Bước 2:Tiến hành vẽ theo năm: năm 1995 sau đó đến năm 2000 – 2002. Dùng kí hiệu riêng để phân biệt hai tiểu vùng Đông Bắc và Tây Bắc. ▪ Bước 3: Viết tên biểu đồ. ▪ Bước 4 : Lập bảng chú giải. ✓ Biểu đồ : Hình 4 :Giá trị sản xuất công nghiệp ở Trung du và miền núi Bắc Bộ qua các năm 1995, 2000, 2002. ✓ Nhận xét : ▪ Giá trị sản xuất công nghiệp ở hai vùng Đông Bắc và Tây Bắc đều liên tục tăng năm 2002. - Đông bắc tăng gấp 2,17 lần so với năm 1995. - Tây Bắc tăng gấp 2,3 lần so với năm 1995. Page 18
19. ▪ Giá trị sản xuất công nghiệp ở tiểu vùng Đông Bắc luôn cao hơn giá trị sản xuất công nghiệp ở Tây Bắc. - Năm 1995 gấp 19,3 lần. - Năm 2000 gấp 19,7 lần. - Năm 2002 gấp 20,5 lần. Ví dụ 3: Dạng đặc biệt với số phần trăm và có tổng là 100% còn gọi là cột cơ cấu hay cột chồng. Căn cứ vào bảng số liệu dưới đây, hãy vẽ biểu đồ cột thể hiện cơ cấu giá trị sản xuất ngành chăn nuôi. Bảng 8.4. Cơ cấu giá trị sản xuất ngành chăn nuôi (%) Sản phẩm Phụ phẩm Năm Tổng số Gia súc Gia cầm trứng, sữa chăn nuôi 1990 100 63,9 19,3 12,9 3,9 2002 100 62,8 17,5 17,3 2,4 Hướng dẫn : ✓ Cách vẽ : ▪ Bước 1: Vẽ trục tọa độ : - Trục dọc biểu thị phần trăm. - Trục ngang biểu thị năm. ▪ Bước 2: Vẽ hai cột năm 1990 và 2002 đều là 100%. ▪ Bước 3:Chi tỷ lệ phần trăm từng cột theo số lượng trong bảng. ▪ Bước 4: Ghi tên biểu đồ. ▪ Bước 5: Chú giải: Mỗi ngành một ký hiệu khác nhau. ✓ Biểu đồ : Page 19
20. Hình 5 :Biểu đồ cơ cấu giá trị sản xuất. ✓ Nhận xét : ▪ Cả hai năm 1990 và 2002 ngành chăn nuôi gia súc có giá trị sản xuất lớn nhất, sau đó đến chăn nuôi gia cầm, thứ ba là sản phẩm trứng sữa, thấp nhất là phụ phẩm chăn nuôi. ▪ Từ năm 1990 – 2002 giá trị sản xuất ngành chăn nuôi gia súc giảm 1,1%, ngành chăn nuôi gia cầm giảm 1,8%, ngành sản phẩm trứng sữa tăng 4,4%, ngành phụ phẩm chăn nuôi giảm 1,1%. c. Biểu đồ thanh ngang ✓ Cách vẽ : ▪ Tương tự biểu đồ cột chỉ khác là trục dọc thường biểu thị các vùng, trục ngang biểu thị đơn vị. ▪ Khi đề bài yêu cầu cụ thể vẽ biểu đồ thanh ngang hoặc khi đề bài yêu cầu vẽ biểu đồ cột. Nếu có các vùng kinh tế chúng ta chuyển qua vẽ biểu đồ thanh ngang để việc ghi tên vùng dễ dàng và đẹp hơn. ✓ Lưu ý : Khi vẽ biểu đồ thanh ngang cần xếp thứ tự các vùng kinh tế từ Bắc đến Nam. ✓ Ví dụ 4 : Page 20
21. Vẽ biểu đồ lực lượng lao động ở các vùng kinh tế nước ta năm 1996. (Đơn vị : Nghìn người) Vùng kinh tế Lực lượng lao động Miền núi và trung du phía 6,433 Bắc Đồng bằng sông Hồng 7,383 Bắc Trung Bộ 4,664 Duyên hải Nam Trung Bộ 3,805 Tây Nguyên 1,442 Đông Nam Bộ 4,391 Đồng bằng sông Cửu Long 7,748 ✓ Biểu đồ : Hình 6 : Biểu đồ lực lượng lao động ở các vùng kinh tế nước ta năm 1996 ✓ Nhận xét Cách nhận xét tương tự như biểu đồ cột. Page 21
22. d. Biểu đồ kết hợp (Cột và đường) ➢ Cách đọc biểu đồ : ▪ Cần đọc tên biểu đồ để biết nội dung của biểu đồ. ▪ Đọc để hiểu bảng chú giải. ▪ Đọc để hiểu hai trục dọc, mỗi trục dọc biểu thị đơn vị nào. ▪ Đọc trục ngang biểu thị yếu tố nào? ▪ Đọc nội dung biểu đồ để biết biểu đồ cột thể hiện gì? Biểu đồ đường thể hiện gì? ➢ Cách vẽ : ▪ Biểu đồ có hai trục đơn vị. ▪ Ta có thể chọn một trong hai cách vẽ : một vẽ biểu đồ cột và một vẽ biểu đồ đồ thị nhưng chia tỉ lệ sao cho để hạn chế sự dính nhau giữa cột và đường. Tốt nhất nên vẽ đường cao hơn cột. ▪ Tọa độ đường nằm giữa cột vì thế vẽ cột trước xong mới vẽ đường. ➢ Cách nhận xét : Các bước nhận xét giống như biểu đồ cột và đồ thị. Ví dụ 5: Vẽ biểu đồ biểu hiện sự tăng dân số và tỷ lệ gia tăng tự nhiên của dân số nước ta từ năm 1954 đến 2003 theo bảng số liệu sau : Năm 1954 1960 1965 1970 1976 1979 1989 1999 2003 Tỷ lệ tăng dân số tự 1,1 3,9 2,9 3,3 3,0 2,5 2,1 1,43 1,43 nhiên(%) Dân số (triệu 23,8 30,2 34,9 41,1 49,2 52,7 64,4 76,3 80,9 người) Hướng dẫn : ✓ Cách vẽ : Page 22
23. ▪ Bước 1: Vẽ biểu đồ hai trục tung và trục hoành. - Trục tung bên tay trái biểu thị phần trăm. - Trục tung bên tay phải biểu thị triệu người. - Trục hoành biểu thị các năm. - Chú ý: chia khoảng cách các năm. ▪ Bước 2 : - Dân số vẽ bằng cột. - Tỷ lệ tăng tự nhiên vẽ bằng đường. ▪ Bước 3: Ghi tên biểu đồ. ▪ Bước 4: Lập bảng chú giải. ✓ Biểu đồ Hình 7 : Biểu đồ biến đổi dân số nước ta từ 1954 - 2003 e. Biểu đồ hình tròn ➢ Cách đọc biểu đồ: ▪ Cần đọc tên biểu đồ để hiểu nội dung của biểu đồ. ▪ Độc bảng chú giải để hiểu nội dung. ▪ Đọc các nội dung cụ thể trong biểu đồ. ➢ Cách vẽ biểu đồ tròn: Page 23
24. ▪ Chọn trục gốc: Để thống nhất và dễ so sánh ta chọn trục gốc là đường thẳng nối từ tâm vòng tròn đến điểm số mười hai trên mặt đồng hồ. ▪ Vẽ theo trình tự đề bài cho và vẽ theo chiều kim đồng hồ, mỗi phần trăm tương ứng với 3 % . ▪ Ghi chú, kí hiệu: Nên dùng các đường thẳng, nghiêng, đan, đậm, nhạt, để trắng . ▪ Số ghi: Ghi ở giữa mỗi phần (bên trong biểu đồ), số ghi phải ngay ngắn, rõ ràng, không nghiêng ngả, phải ghi số phần trăm, không ghi số độ hay số thực. Nếu phần ghi số nhỏ không thể ghi bên trong được thì ghi ngay ở bên ngoài. ▪ Tên biểu đồ : Nên ghi phía trên biểu đồ hoặc ghi phía dưới biểu đồ cũng được. Nên ghi chữ in hoa cho rõ. ▪ Ghi chú: Dưới biểu đồ và ghi đúng trình tự như đề bài cho. ➢ Lưu ý : ▪ Nếu đề bài không cho số liệu phần trăm ta phải tính phần trăm ▪ Nếu bảng số liệu có cho số phần trăm nhưng tổng số phần trăm không đủ 100 % hoặc có vẽ quá nhỏ thì tùy trường hợp mà vẽ cột hay tròn. ➢ Nhận xét : ✓ Khi chỉ có một vòng tròn: Ta nhận xét về thứ tự lớn, nhỏ, sau đó so sánh. ✓ Khi có từ hai vòng tròn trở lên: ▪ Trước tiên cần nhận xét tăng hay giảm trước. Nếu có ba vòng tròn trở lên thì thêm liên tục hay không liên tục, tăng giảm bao nhiêu? ▪ Sau đó mới nhận xét về nhất, nhì, ba của các yếu tố trong từng năm. Nếu giống nhau thì ta gom chung lại cho các năm một lần thôi (Không nên nhắc lại hai, ba lần). ▪ Cuối cùng cho kết luận về mối tương quan giữa các yếu tố. Page 24