Bài giảng Ngữ văn 9 - Ôn tập phần tiếng Việt: Các phương châm hội thoại

Nội dung tài liệu: Bài giảng Ngữ văn 9 - Ôn tập phần tiếng Việt: Các phương châm hội thoại

1. I. Các phương châm hội thoại: Phương Phương Phương Phương Phương châm châm châm châm châm về lượng về chất quan hệ cách thức lịch sự Khi giao tiếp, Khi giao tiếp Khi giao đừng nói Khi giao cần nói cho tiếp, cần Khi giao những điều tiếp, cần có nội dung, chú ý nói tiếp cần mà mình nói đúng nội dung của ngắn gọn, tế nhị và không tin là vào đề tài lời nói phải rành tôn trọng đúng hay giao tiếp, đúng yêu cầu mạch; tránh người không có tránh nói của giao tiếp, cách nói Khác. bằng chứng lạc đề. không thiếu, mơ hồ. không thừa. xác thực.
2. Bài 1: Tình huống giao tiếp sau đây đã không tuân thủ phương châm hội thoại nào? *Tình huống 1: Trong giờ Vật lí, thầy giáo hỏi một học sinh đang mải nhìn ra cửa sổ: - Em cho thầy biết sóng là gì? - Học sinh: - Thưa thầy sóng là bài thơ của Xuân Quỳnh ạ ! Không tuân thủ phương châm quan hệ.
3. Bài 1: Tình huống giao tiếp sau đây đã không tuân thủ phương châm hội thoại nào? *Tình huống 2: NÓI CÓ ĐẦU CÓ ĐUÔI Một lão chủ dặn anh đầy tớ: - Mày ăn nói cộc lốc, người ta cười cả tao. Từ rày về sau, hễ nói gì thì phải nói có đầu có đuôi, nghe chưa ! Một hôm, lão ăn mặc chỉnh tề ngồi hút thuốc. Anh đầy tớ chợt chắp tay, thưa: - Bẩm ông - Cái gì? – Lão chủ hỏi. - Bẩm ông, con tằm nó ăn lá dâu - Nghĩa là làm sao? - Bẩm ông con tằm nó ăn lá dâu, nó nhả ra tơ. Người ta mang ra chợ bán. Người Trung Quốc mua tơ đem về kéo sợi, dệt thành the, rồi mang the sang bán cho ta. Ông mua the về may áo. Hôm nay, ông mặc áo vào, rồi ông ngồi hút thuốc - Thế thì sao? - Vâng, con xin nói ngay đây ạ: Tàn thuốc rơi vào áo ông. Áo ông đang cháy đấy ạ! Lão chủ giật mình nhìn xuống thì áo đã cháy một miếng to bằng bàn tay rồi. (Truyện cười dân gian Việt Nam) Không tuân thủ phương châm cách thức.
4. Bài 2: Kể ra một tình huống giao tiếp trong đó có một hoặc một số phương châm không được tuân thủ? VD: - Bác sĩ nói với người bị mắc bệnh nan y thì có thể không tuân thủ PC về chất. - Bộ đội bị địch bắt nhất định không khai ra bí mật cách mạng .
5. Bài 3: Các câu sau đây có đáp ứng đúng phương châm về lượng không? Hãy chữa lại các câu đó? a. Nó đá bóng bằng chân. b. Nó nhìn tôi bằng đôi mắt. Bài 4: Đọc các đoạn hội thoại sau và cho biết những câu nào vi phạm PCHT và vi phạm PCHT nào? a. - Nam đâu ấy nhỉ? - Cậu có bút không? b. - Bơm cho cái xe! - Bơm của bác bị hỏng rồi cháu à.
6. Bài 3: Các câu trên không đáp ứng phương châm về lượng vì nói chưa đủ thông tin. -> Sửa: a. Nó đá bóng bằng chân. -> Nó đá bóng bằng chân trái (phải). b. Nó nhìn tôi bằng đôi mắt. -> Nó nhìn tôi bằng đôi mắt trìu mến (chứa chan yêu thương).
7. Bài 5: Theo em lời của người bà trong trường hợp sau đã không tuân thủ PCHT nào? Việc vi phạm PCHT đó để nhằm mục đích gì? Năm giặc đốt làng cháy tàn cháy rụi Hàng xóm bốn bên trở về lầm lụi Đỡ đần bà dựng lại túp lều tranh Vẫn vững lòng bà dặn cháu đinh ninh: “Bố ở chiến khu bố còn việc bố Mày có viết thư chớ kể này kể nọ Cứ bảo nhà vẫn được bình yên”. (Bếp lửa – Bằng Việt) Bài 6: Viết một đoạn hội thoại ngắn trong đó có vận dụng các PCHT phù hợp với đặc điểm của tình huống giao tiếp.
8. II. Cách dẫn trực tiếp và cách dẫn gián tiếp: Cách dẫn Cách dẫn trực tiếp gián tiếp Dẫn trực tiếp tức là nhắc Dẫn gián tiếp, tức lại nguyên văn lời là thuật lại lời nói hay nói hay ý nghĩ của người ý nghĩ của người hoặc nhân vật, có điều chỉnh hoặc nhân vật; lời dẫn trực cho thích hợp; lời dẫn gián tiếp được đặt trong tiếp không đặt trong dấu ngoặc kép. dấu ngoặc kép.
9. PHÂN BIỆT Lời dẫn Lời dẫn trực tiếp gián tiếp Nhắc lại nguyên văn Thuật lại lời nói hay Nội dung lời nói hay ý nghĩ của ý nghĩ của người hoặc người hoặc nhân vật, có điều nhân vật chỉnh cho thích hợp Được đặt Không đặt trong Hình thức trong dấu ngoặc kép. dấu ngoặc kép.
10. * Cần lưu ý khi chuyển lời dẫn trực tiếp thành lời dẫn gián tiếp: - Bỏ dấu hai chấm và dấu ngoặc kép. - Thay đổi đại từ xưng hô cho phù hợp. - Lược bỏ các từ chỉ tình thái. - Thêm từ rằng hoặc là trước lời dẫn. - Không nhất thiết phải chính xác từng từ nhưng phải dẫn đúng về ý. VD: Nam nói: “Ngày mai tớ nghỉ học nhé!” -> Nam nói là ngày mai bạn ấy nghỉ học.
11. * Cần lưu ý khi chuyển lời dẫn gián tiếp thành lời dẫn trực tiếp: - Khôi phục lại nguyên văn lời dẫn (thay đổi đại từ xưng hô, thêm bớt các từ ngữ cần thiết , ). - Sử dụng dấu hai chấm và dầu ngoặc kép. VD: Hôm qua Lâm quả quyết với tôi rằng ngày mai cậu ấy sễ đến nhà tôi. -> Hôm qua Lâm quả quyết: “Ngày mai tôi sẽ đến nhà cậu”.
12. Bài 1: Chuyển lời đối thoại trong đoạn trích sau đây thành lời dẫn gián tiếp? Vua Quang Trung tự mình đốc xuất đại binh, cả thủy lẫn bộ cùng ra đi. Ngày 29 đến Nghệ An, vua Quang Trung cho vời người cống sĩ ở huyện La Sơn là Nguyễn Thiếp vào dinh và hỏi: - Quân Thanh sang đánh, tôi sắp phải đem binh ra chống cự, mưu đánh và giữ, cơ được hay thua, tiên sinh nghĩ thế nào? Thiếp nói: - Bây giờ trong nước trống không, lòng người ta rã. Quân Thanh ở xa tới đây, không biết tình hình quân ta yếu hay mạnh, không hiểu rõ thế nên đánh nên giữ ra sao. Chúa công đi ra chuyến này, không quá mười ngày, quân Thanh sẽ bị dẹp tan. ( Ngô gia văn phái, Hoàng Lê nhất thống chí)
13. Những thay đổi từ ngữ khi chuyển lời đối thoại thành lời dẫn gián tiếp: Lời đối thoại Lời dẫn gián tiếp Từ ngữ xưng hô Tôi (ngôi thứ nhất) Nhà vua (ngôi thứ ba) Chúa công Vua Quang Trung (ngôi thứ hai) (ngôi thứ ba) Từ chỉ địa điểm đây ( tỉnh lược) Từ chỉ thời gian Bây giờ Bấy giờ
14. Bài 1: Chuyển lời đối thoại trong đoạn trích sau đây thành lời dẫn gián tiếp? Đoạn văn sau khi chuyển Vua Quang Trung hỏi Nguyễn Thiếp là quân Thanh sang đánh, nếu nhà vua đem binh ra chống cự thì khả năng thắng hay thua như thế nào? Thiếp trả lời rằng bấy giờ trong nước trống không, lòng người ta rã. Quân Thanh ở xa tới đây, không biết tình hình quân ta yếu hay mạnh, không hiểu rõ thế nên đánh nên giữ ra sao. Vua Quang Trung ra Bắc không quá mười ngày, quân Thanh sẽ bị dẹp tan.
15. Bài 2: Tìm lời dẫn trong các đoạn trích sau và cho biết đâu là lời nói, đâu là ý nghĩ? Cho biết cách dẫn trực tiếp hay gián tiếp? a. Tôi có ngay ý nghĩ vừa non nớt vừa ngây thơ này: Chắc chỉ người thạo mới cầm nổi bút thước. b. Cụ giáo đã từng nghiêm khắc dặn học trò: “Lễ là tự lòng mình. Các anh trọng thầy thì các anh hãy làm như lời thầy dặn”. c. Bạn lớp trưởng nhắc là ngày mai chúng ta đi lao động. d. Họa sĩ nghĩ thầm: "Khách tới bất ngờ, chắc cu cậu chưa kịp quét tước, dọn dẹp, chưa kịp gấp chăn chẳng hạn”. e. Cô giáo dặn chúng tôi là phải cố gắng ôn tập cho tốt để làm bài thi học kì đạt kết quả cao nhất. g. Con bé thấy lạ quá, nó chớp mắt nhìn tôi như muốn hỏi đó là ai, mặt nó bỗng tái đi, rồi vụt chạy và kêu thét lên: "Má ! Má !"
16. Bài 2: a. Tôi có ngay ý nghĩ vừa non nớt vừa ngây thơ này: Chắc chỉ người thạo mới cầm nổi bút thước. -> Dẫn trực tiếp. b. Cụ giáo đã từng nghiêm khắc dặn học trò: “Lễ là tự lòng mình. Các anh trọng thầy thì các anh hãy làm như lời thầy dặn”. -> Dẫn trực tiếp c. Bạn lớp trưởng nhắc là ngày mai chúng tôi phải đi lao động. -> Dẫn gián tiếp d. Họa sĩ nghĩ thầm: "Khách tới bất ngờ, chắc cu cậu chưa kịp quét tước, dọn dẹp, chưa kịp gấp chăn chẳng hạn”. -> Dẫn trực tiếp e. Cô giáo dặn chúng tôi là phải cố gắng ôn tập cho tốt để làm bài thi học kì đạt kết quả cao nhất. -> Dẫn gián tiếp g. Con bé thấy lạ quá, nó chớp mắt nhìn tôi như muốn hỏi đó là ai, mặt nó bỗng tái đi, rồi vụt chạy và kêu thét lên: "Má ! Má !" -> Dẫn trực tiếp
17. Bài 3: Chuyển các lời dẫn TT sau thành lời dẫn GT: a. Anh ấy lại dặn chúng tôi: “Ngày mai tôi đi công tác vắng, các em ở nhà nhớ chăm lo cho bản thân, giữ gìn sức khỏe”. b. Thầy giáo dặn cả lớp mình: “Sắp đến kì thi hết cấp, các em cần chăm học hơn nữa”. Bài 4: Chuyển các lời dẫn gián tiếp sau thành lời dẫn trực tiếp: a. Cô hiệu trưởng nhắc chúng mình ngày mai mang theo sách để chuẩn bị ôn thi học kì. b. Bố tôi nói rằng luôn mong muốn chúng tôi học giỏi để trở thành những công dân có ích cho đất nước.
18. Bài 3: Chuyển các lời dẫn TT sau thành lời dẫn GT: a. Anh ấy lại dặn chúng tôi: “Ngày mai tôi đi công tác vắng, các em ở nhà nhớ chăm lo cho bản thân, giữ gìn sức khỏe”. => Anh ấy dặn chúng tôi rằng ngày mai anh ấy đi công tác, chúng tôi ở nhà nhớ chăm lo cho bản thân và giữ gìn sức khỏe. b. Thầy giáo dặn cả lớp mình: “Sắp đến kì thi hết cấp, các em cần chăm học hơn nữa”. => Thầy giáo dặn cả lớp mình là sắp đến kì thi hết cấp, chúng ta cần chăm học hơn nữa.
19. Bài 4: Chuyển các lời dẫn gián tiếp sau thành lời dẫn trực tiếp: a. Cô hiệu trưởng nhắc chúng mình ngày mai mang theo sách để chuẩn bị ôn thi học kì. => Cô hiệu trưởng nhắc: “Ngày mai các em hãy mang theo sách vở để chuẩn bị ôn thi học kì nhé!” b. Bố tôi nói rằng luôn mong muốn chúng tôi học giỏi để trở thành những công dân có ích cho đất nước. => Bố tôi nói: “Bố luôn mong các con học giỏi để trở thành những công dân có ích cho đất nước”.
20. Bài 5: Viết một đoạn văn ngắn trong đó có sử dụng lời dẫn trực tiếp hoặc lời dẫn gián tiếp.
21. Hướng dẫn về nhà: - Nắm chắc đặc điểm, nội dung của các PCHT và cách dẫn trực tiếp, cách dẫn gián tiếp. - Vận dụng các phương châm hội thoại vào các tình huống khi giao tiếp. - Viết đoạn văn có sử dụng cách dẫn trực tiếp, gián tiếp.