Bài giảng Ngữ văn 9 (Kết nối tri thức) - Chuyên đề: Rèn kỹ nằng phân tích các biện pháp tu từ trong thơ, văn

Nội dung tài liệu: Bài giảng Ngữ văn 9 (Kết nối tri thức) - Chuyên đề: Rèn kỹ nằng phân tích các biện pháp tu từ trong thơ, văn

1. NhiÖtNhiÖt liÖtliÖt chµochµo mõngmõng c¸cc¸c thÇy,thÇy, c«c« gi¸ogi¸o vµvµ c¸cc¸c emem hächäc sinhsinh th©nth©n yªuyªu CHUYÊN ĐỀ: RÈN KỸ NẰNG PHÂN TÍCH CÁC BIỆN PHÁP TU TỪ TRONG THƠ, VĂN.
2. MỤC TIÊU BÀI HỌC: - Kiến thức: Giúp HS ôn tập, củng cố các biện pháp tu từ từ lớp 6 đến lớp 8. - Kỹ năng: Rèn cho HS kỹ năng nhận diện các biện pháp tu từ trong thơ, văn và thực hành làm các bài tập. - Thái độ: HS cần có thái độ học tập đúng đắn, nghiêm túc.
3. I. Lý thuyết: I. BiÖn. ph¸p tu tõ: Lµ c¸ch thøc sö dông c¸c ph¬ng tiÖn ng«n ng÷ ®îc gät ròa, cã h×nh ¶nh bãng bÈy lµm cho lêi thªm hay, ý thªm ®Ñp ®Ó n©ng cao hiÖu qña diÔn ®¹t cña ng«n ng÷.
4. . Một số biện pháp tu từ từ vựng Ẩn dụ Thà rằng liều một thân con Hoa dù rã cánh lá còn xanh cây ➢ Thúy Kiều ➢ Gia đình Thúy Kiều Ẩn dụ:̣ Gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên sự vật, hiện tượng khác có nét tương đồng với nó, nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.
5. So sánh Trong như tiếng hạc bay qua, Đục như tiếng suối mới sa nửa vời. Tiếng khoan như gió thoảng ngoài, Tiếng mau sầm sập như trời đổ mưa. ➢ Tiếng đàn của Thúy Kiều So sánh: Đối chiếu sự vật, sự việc này với sự vật, sự việc khác có nét tương đồng để làm tăng sức gợi hình, gợi cảm.
6. Nói quá Làn thu thủy nét xuân sơn, Hoa ghen thua thắm liễu hờn kém xanh. Một hai nghiêng nước nghiêng thành, Sắc đành đòi một tài đành họa hai. ➢ Tài sắc vẹn toàn của Thúy Kiều Nói quá: Phóng đại mức độ, qui mô, tính chất của sự vật, hiện tượng được miêu tả để nhấn mạnh, gây ấn tượng, tăng sức biểu cảm.
7. 4)Điệp Chơi ngữ chữ Có tài mà cậy chi tài, Chữ tài liền với chữ tai một vần. ➢ Nhấn mạ➢nh: Tài Tài năng năng và vàtai taihọa họa nhiều nhiều lúc lúc đi liềnđi liền với với nhau nhau Chơi chữ: Lợi dụng tính đặc sắc về âm, về nghĩa của từ Điệp ngữ: Lặp lại từ ngữ (hoặc cả câu) để làm nổi bật ý, gây ngữ để tạo sắc thái dí dỏm, hài hước làm câu văn hấp dẫn cảm xúc mạnh. và thú vị
8. Nhân hóa Người ngắm trăng soi ngoài cửa sổ, Trăng nhòm khe cửa ngắm nhà thơ. ➢ Trăng – người bạn tri âm, tri kỷ Nhân hóa: Gọi hoặc tả con vật, cây cối, đồ vật bằng những từ ngữ vốn được dùng cho con người; làm cho thế giới loài vật, đồ vật trở nên gần gũi với con người, biểu thị được những suy nghĩ, tình cảm của con người.
9. Hoán dụ Áo nâu liền với áo xanh Nông thôn cùng với thị thành đứng lên. ➢ Cuộc đấu tranh của nông dân và công nhân Hoán dụ:̣ Gọi tên sự vật, hiện tượng này bằng tên của một sự vật, hiện tượng khác, có quan hệ gần gũi với nó, nhằm tăng sức gợi hình, gợi cảm cho sự diễn đạt.
10. Nói giảm, nói tránh Bác đã đi rồi sao, Bác ơi! Mùa thu đang đẹp nắng xanh trời. ➢ Giảm bớt niềm tiếc thương trước sự ra đi của Bác. Nói giảm, nói tránh: Dùng cách diễn đạt tế nhị, uyển chuyển, tránh gây cảm giác đau buồn, ghê sợ, nặng nề, tránh thô tục, thiếu lịch sự.
11. * Chơi chữ: là lợi dụng đặc sắc về âm, về nghĩa của từ ngữ để tạo sắc thái dí dỏm, hài hước làm câu văn hấp dẫn, thú vị. a. Nhớ nước đau lòng con quốc quốc Thương nhà mõi miệng cái gia gia (Bà H T Quan) b. Bà già đi chợ cầu đông, Xem một quẻ bói lấy chồng lợi chăng? Ông thầy gieo quẻ bảo rằng: Lợi thì có lợi nhưng răng không còn. (Ca dao)
12. II. Thực hành: §äc c¸c ®Ò bµi sau: 1) VËn dông kiÕn thøc ®· häc vÒ mét sè phÐp tu tõ tõ vùng ®Ó ph©n tÝch nÐt nghÖ thuËt ®éc ®¸o cña ®o¹n v¨n sau: “GËy tre, ch«ng tre chèng l¹i s¾t thÐp cña qu©n thï. Tre xung phong vµo xe t¨ng ®¹i b¸c. Tre gi÷ lµng, gi÷ níc, gi÷ m¸i nhµ tranh, gi÷ ®ång lóa ®ång chÝn. Tre hi sinh ®Ó b¶o vÖ con ngêi. Tre, anh hïng lao ®éng ! Tre, anh hïng chiÕn ®Êu!” (C©y tre ViÖt Nam – ThÐp Míi) 2) H·y ph©n tÝch gi¸ trÞ cña biÖn ph¸p tu tõ Èn dô trong hai c©u th¬ : “MÆt trêi cña b¾p th× n»m trªn ®åi MÆt trêi cña mÑ, em n»m trªn lng” (Khóc h¸t ru nh÷ng em bÐ lín trªn lng mÑ- NguyÔn Khoa §iÒm)
13. 3) Gäi tªn vµ nªu néi dung, ý nghÜa cña h×nh ¶nh tu tõ trong hai c©u th¬ : “Xe vÉn ch¹y v× MiÒn Nam phÝa trưíc: ChØ cÇn trong xe cã mét tr¸i tim.” (Bµi th¬ vÒ tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh- Ph¹m TiÕn DuËt) 4) T×m vµ ph©n tÝch gi¸ trÞ cña phÐp tu tõ ®ưîc sö dông trong ®o¹n th¬ sau: “B·o bïng th©n bäc lÊy th©n Tay «m tay nÝu tre gÇn nhau thªm Th¬ng nhau, tre ch¼ng ë riªng Luü thµnh tõ ®ã mµ nªn hìi ngêi”. (Tre ViÖt Nam – NguyÔn Duy)
14. Yêu cầu của đề được tóm tắt như sau : 1) VËn dông kiÕn thøc ®· häc vÒ mét sè phÐp tu tõ tõ vùng ®Ó ph©n tÝch nÐt nghÖ thuËt ®éc ®¸o cña ®o¹n v¨n sau: 2) H·y ph©n tÝch gi¸ trÞ cña biÖn ph¸p tu tõ Èn dô trong hai c©u th¬: 3) Gäi tªn vµ nªu néi dung, ý nghÜa cña h×nh ¶nh tu tõ trong hai c©u th¬: 4) Ph©n tÝch nÐt nghÖ thuËt ®éc ®¸o cña ®o¹n th¬ sau:
15. Gäi tªn vµ nªu néi dung, ý nghÜa cña h×nh ¶nh tu tõ trong hai c©u th¬ : “Xe vÉn ch¹y v× MiÒn Nam phÝa trưíc: ChØ cÇn trong xe cã mét tr¸i tim.” (Bµi th¬ vÒ tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh- Ph¹m TiÕn DuËt)
16. - Më ®o¹n: DÉn d¾t, giíi thiÖu, trÝch dÉn (c©u th¬, ®o¹n th¬ hoÆc c©u v¨n, ®o¹n v¨n) n»m trong t¸c phÈm nµo ? Cña ai? (Cã thÓ nªu thêi ®iÓm s¸ng t¸c). -Ph¸t triÓn ®o¹n: + Nªu kh¸i qu¸t néi dung c©u th¬, ®o¹n th¬ hoÆc c©u v¨n, ®o¹n v¨n. + ChØ ra c¸c biÖn ph¸p tu tõ ®ưîc sö dông ë ®o¹n nµo ? c©u nµo? Vµ ph©n tÝch c¸i hay cña c¸c biÖn ph¸p tu tõ. (Cã thÓ lÇn lît ph©n tÝch t¸c dụng cña tõng biÖn ph¸p tu tõ, cã thÓ chØ ra hÕt c¸c biÖn ph¸p tu tõ sau ®ã ph©n tÝch t¸c dông). - KÕt ®o¹n: Kh¼ng ®Þnh gi¸ trÞ cña c©u th¬, ®o¹n th¬, c©u v¨n, ®o¹n v¨n hoÆc nªu c¶m nghÜ ®¸nh gi¸, liªn tưëng
17. VÍ dụ minh họa: (1) C¸i hay cña hai c©u th¬ kÕt trong bµi “Bµi th¬ vÒ tiÓu ®éi xe kh«ng kÝnh” lµ h×nh ¶nh “tr¸i tim”. (2) Nh÷ng chiÕc xe kh«ng kÝnh bÞ tµn ph¸ nÆng nÒ “Kh«ng cã kÝnh, råi xe kh«ng cã ®Ìn – Kh«ng cã mui xe, thïng xe cã xưíc” tëng như kh«ng thÓ ch¹y ®ưîc nhng vÉn ra tiÒn tuyÕn ®Ó thùc hiÖn lÝ tưëng v× miÒn Nam, v× sù thèng nhÊt ®Êt nư- íc. (3) §iÒu kiÖn ®Ó xe ch¹y ®ưîc lµ “ChØ cÇn trong xe cã mét tr¸i tim”. (4) Tr¸i tim lµ h×nh ¶nh ho¸n dô chØ ngưêi lÝnh l¸i xe. (5) §ã lµ tr¸i tim yªu nưíc, c¨m thï giÆc, gan gãc kiªn cưêng. (6) Tr¸i tim yªu níc ®ã sÏ gióp ngưêi chiÕn sÜ vưît qua mäi khã kh¨n gian khæ. (7) Hai c©u th¬ còng lµ lêi kh¼ng ®Þnh søc m¹nh tinh thÇn lín lao vÜ ®¹i cña d©n téc, lµm bËt lªn chñ ®Ò, to¶ s¸ng vÎ ®Ñp cña h×nh tưîng nh©n vËt trong bµi th¬.
18. - Më ®o¹n: DÉn d¾t, giíi thiÖu, trÝch dÉn (c©u th¬, ®o¹n th¬ hoÆc c©u v¨n, ®o¹n v¨n) n»m trong t¸c phÈm nµo ? Cña ai? (Cã thÓ nªu thêi ®iÓm s¸ng t¸c). -Ph¸t triÓn ®o¹n: + Nªu kh¸i qu¸t néi dung c©u th¬, ®o¹n th¬ hoÆc c©u v¨n, ®o¹n v¨n. + ChØ ra c¸c biÖn ph¸p tu tõ ®îc sö dông ë ®o¹n nµo ? c©u nµo? Vµ ph©n tÝch c¸i hay cña c¸c biÖn ph¸p tu tõ. (Cã thÓ lÇn lît ph©n tÝch t¸c dung cña tõng biÖn ph¸p tu tõ, cã thÓ chØ ra hÕt c¸c biÖn ph¸p tu tõ sau ®ã ph©n tÝch t¸c dông). - KÕt ®o¹n: Kh¼ng ®Þnh gi¸ trÞ cña c©u th¬, ®o¹n th¬, c©u v¨n, ®o¹n v¨n hoÆc nªu c¶m nghÜ ®¸nh gi¸, liªn tëng Bµi tËp: H·y ph©n tÝch gi¸ trÞ cña biÖn ph¸p tu tõ Èn dô trong hai c©u th¬ sau: “MÆt trêi cña b¾p th× n»m trªn ®åi MÆt trêi cña mÑ em n»m trªn lng” (Khóc h¸t ru nh÷ng em bÐ lín trªn lng mÑ- NguyÔn Khoa §iÒm)
19. §äc bµi th¬ “Khóc h¸t ru nh÷ng em bÐ lín trªn lưng mÑ” cña NguyÔn Khoa §iÒm, em yªu thÝch nhÊt hai c©u th¬: “MÆt trêi cña b¾p th× n»m trªn ®åi MÆt trêi cña mÑ, em n»m trªn lng” §iÒu lÝ thó ë ®©y lµ nhµ th¬ ®· s¸ng t¹o ra hai h×nh ¶nh mÆt trêi. Trong suy nghÜ cña ngêi mÑ Tµ-«i, mÆt trêi ë vò trô nµy kh«ng ph¶i cã mét mµ lµ hai: mÆt trêi cña b¾p vµ mÆt trêi cña mÑ. “MÆt trêi cña b¾p” ®em l¹i ¸nh s¸ng cho b¾p mÈy h¹t, ®em l¹i nguån sèng cho tr¸i ®Êt. “MÆt trêi cña mÑ” lµ h×nh ¶nh Èn dô ®éc ®¸o, cã ý nghÜa s©u s¾c. Con lµ mÆt trêi cña mÑ, lµ nguån h¹nh phóc Êm ¸p gÇn gòi thiªng liªng cña ®êi mÑ. Con ®· sëi Êm lßng mÑ, nu«i d- ìng lßng tin yªu cña mÑ vµ ý chÝ cña mÑ trong cuéc sèng. H×nh ¶nh “mÆt trêi cña mÑ” sÏ m·i m·i ®i vµo th¬ ca nh biÓu tîng nghÖ thuËt vÒ t×nh mÉu tö.
20. III. Luyện tập: Bài 1: Xác định và nêu ngắn gọn hiệu quả nghệ thuật của từng biện pháp tu từ từ vựng trong các đoạn thơ sau: a, Thong thả dân gian nghỉ việc đồng Lúa thời con gái mượt như nhung. (Xuân về - Nguyễn Bính) b, Tiếng suối trong như tiếng hát xa Trăng lồng cổ thụ bóng lồng hoa. (Cảnh khuya – Hồ Chí Minh) c, Kháng chiến ba ngàn ngày không nghỉ Bắp chân đầu gối vẫn săn gân. (Ta đi tới - Tố Hữu) d, Đầu xanh có tội tình gì Má hồng đến quá nửa thì chưa thôi. (Truyện Kiều – Nguyễn Du)
21. Bài 2: Trong các trường hợp dưới đây, tác giả đã sử dụng những biện pháp tu từ ào? Nêu hiệu quả diễn đạt? a, Tiếng chim vách núi nhỏ dần Rì rầm tiếng suối khi gần khi xa Ngoài thềm rơi chiếc lá đa Tiếng rơi rất mỏng như là rơi nghiêng. (Đêm Côn Sơn – Trần Đăng Khoa) b, Quê hương tôi có con sông xanh biếc Nước gương trong soi tóc những hàng tre Tâm hồn tôi là một buổi trưa hè, Tỏa nắng xuống lòng sông lấp loáng. (Nhớ con sông quê hương – Tế Hanh)
22. Bài 3: Tìm và phân tích ngắn gọn giá trị của những hình ảnh so sánh và nhân hóa trong các đoạn thơ sau: a, Sương trắng rỏ đầu cành như giọt sữa Tia nắng tía nháy hoài trong ruộng lúa Núi uốn mình trong chiếc áo the xanh Đồi thoa son nằm dưới ánh bình minh. (Chợ Tết - Đoàn Văn Cừ) B, Chưa chữ viết đã vẹn tròn tiếng nói Vầng trăng cao đêm cá lặn sao mờ Ôi tiếng việt như bùn và như lụa Óng tre ngà và mềm mại như tờ. (Tiếng Việt - Lưu Quang Vũ) C, Sánh hồng lơ lửng mây son Mặt trời thức giác, véo von chim chào. (Cổng làng – Bàng Bá Lân)
23. - Về nhà : Nắm vững các bước làm bài tập về các biện pháp tư từ, từ vựng -Hoàn thiện bài viết cho các đề vừa tìm hiểu: + Suy nghĩ về đạo lí “Uống nước nhớ nguồn”. + Tinh thần tự học. - Chuẩn bị bài: Nghị luận về tác phẩm truyện hoặc đoạn trích.